İzrailneñ Ğazzädäge suğışı AQŞ iq’tisadı öçen, äyterseñ, qotqaru böyäte buldı.
AQŞnıñ 2023nçe yılnıñ 7nçe oktyabrennän birle İzrail xärbi operaśiyäläre häm Yaqın Könçığıştağı moña bäyle êşçänleklärenä yasağan çığımnarı yaqınça 23 milliard dollar bularaq isäplänä. Bu Vaşingtonnıñ 1959nçı yılda İzrailgä xärbi yärdäm başlawınnan soñ ber yıl êçendä terkälgän iñ yuğarı kürsätkeç.
Braum universitetınıñ Watson institutınıñ “Suğış çığımnarı proyektı” çığarğan ber tikşerenü xisabına qarağanda, bu xärbi yärdämneñ şartları İzrail xökümäteneñ aqçanıñ zur öleşen Amerika şirkätlärennän qoral satıp alu öçen qullanunı zaruri qıla. Bu şart AQŞtağı qoral şirkätlärenä “daimi kerem ağımı” täêmin itä, keçe häm urta Amerika cämğıyät’lärendä citeşterüdä daimi êş urınnarı buldıru mömkinlege birtä. Tikşerenüneñ avtorlarınnan berse - Garvard universitetı professorı Linda Bilmes bolay di: “Xärbi yärdäm programması satıp alunıñ kübeseneñ AQŞ şirkätlärennän buluın şart itep quya. Bu ozaq waqıttan birle däwam itüçe tärtip häm AQŞ bu tör yärdämnärne yasağanda monı açıq räweştä äytä”.
AQŞnıñ iq’tisadi mänfäğat’läre häm qoral belän säwdä
İzrail AQŞ şirkätlärennän minimal’ kontrol’ belän turıdan qoral satıp aluğa röxsät birelgän az sanlı ildän berse. Bilmes beldergänçä, Bayden idaräse İzrailgä tışqı çığımnarnı Amerika iq’tisadında êş mömkinlekläre tudıru öçen açıqtan-açıq yaqlıy.
AQŞ qoral citeşterüçeläre kimegän qoral häm suğış kiräk-yaraqları zapasın qabat tutıru öçen yaña êş urınnarı buldıra. Aq Yort 2025nçe yıl byudjetında İzrail öçen aşığıç milli iminlek ixtiyacların üz êçenä aluçı 92 milliard dollarlıq östämä byudjet taläbendä “Amerikanıñ här poçmağındağı ştatlarda êş urınnarı buldıru häm däwam itterü”ne säbäp itep kürsätte. Bu xäl säyäsi yaqtan da ähämiyätle. Demokratlar bıyılğı ilbaşı saylawında cömhüriyätçe kandidat Donal’d Trampqa qarşı awır yarışqa duçar buldı. Tramp kampaniyäseneñ üzägenä “Bayden idaräsendä uñışsız bulğan” Amerika iq’tisadın häm migrantlar säyäsäten quydı.
Qoral citeşterüçelärneñ role
Bilmesnıñ tilşerenüenä qarağanda, İzrailgä qoral häm başqa suğış kiräk-yarağı täêmin itüçe 6 zur şirkät bar: “Boeing”, “General Dynamics”, “Lockheed Martin”, “Northrop Grumman”, “RTX” (êlekkege ataması “Raytheon”) häm “Caterpillar”. Bu firmalar İzrail belän ozaq waqıtlı säwdä mönäsäbätläre alıp bara häm alar öçen “ähämiyätle kliyent”.
“RTX” (êlekkege ataması “Raytheon”)
“RTX” - oçırtu mäydanınnan kitkännän soñ yünäleşen üzgärtä aluçı idarä itelüçe raketalar citeşterä. Şirkät İzrailgä “F-16” xärbi oçqıçları öçen hawadan cirgä cibärelüçe raketalar häm motorlar sata. Monnan tış, İzrailneñ ber qoral firması belän “Rafael” dip ataluçı urtaq iniśiativa proyektı başqara. Anda “Timer gömbäz” hawa saqlanu sisteması öçen raketa totqarlawçılar citeşterelä.
“RTX”nıñ bazar bäyäse 2023nçe yılnıñ 7nçe oktyabrennän birle yaqınça 84%qa arttı.
“Lockheed Martin”
Dön’yadağı iñ zur qoral citeşterüçe “Lockheed Martin” İzrailgä “F-16” häm “F-35” xärbi oçqıçları sata. Alar bik yış Ğazzäne bombalaw öçen qullanıla. Şirkät, monnan tış, İzrailneñ cirdän xäräkätendä qullanğan “C-130 Hercules” yök oçqıçların häm “Apache” boralaqları öçen raketalar citeşterä. Firmanıñ citäkçese Djim Tayklet 2023nçe yılnıñ oktyabrendä investorlar belän cıyılışta İzrailneñ Ğazzägä qarata suğışınıñ “kiläçäktä keremnärne arttıru öçen potenśial’ êtärgeç” buluın äytte.
“Boeing”
Dön’yadağı iñ zur dürtençe qoral citeşterüçe bulğan “Boeing” İzrail hawa köçläre Ğazzädä häm Livandağı suğışlarda şaqtıy yış qullanğan “F-15” xärbi oçqıçları häm “Apache AH-64” höcüm boralaqların citeşterä. Şirkät suğış başlanğannan birle finans yaqtan torğızılu prośessında.
Başqa faydalanuçılar
“General Dynamics”, “Northrop Grumman” häm “Caterpillar” şikelle şirkätlär dä İzrailneñ suğışına zur öleş kertte. Bigräk tä, “Caterpillar” İzrail Ğazzädä öylärne cimerü öçen qullanuçı köbäle bul’dozerlarnı citeşterä. Şirkätneñ bazar bäyäse İzrailneñ Ğazzädä cimerülär başlawınnan soñ 52%qa arttı.
