İnternet, Facebook häm qalğan onlayn platformalarnı baş barmaq simvolsız küz aldına kiterä almıybız.

Älege töymä şaqtıy keşelärne söyenderä.

Yaña dön’ya kürgän “Like: The Button That Changed The World” (Oxşat: dön’yanı üzgärtüçe töymä) isemle kitap sanlı çornıñ niğmäte häm läg’nätenä äylängän bu simvolnıñ butalçıq xikäyäsen añlata.

Kitapta Rim imperatorlığındağı gladiator suğışlarınnan başlap 21nçe ğasırnıñ başlarında “Yelp” web-säxifäseneñ qoruçı partnyerı Rass Simmons, Twitternıñ qoruçı partnyerı bulğan Biz Stone, “PayPal”nıñ qoruçı partnyerı Meks Levçin, “YouTube”nıñ qoruçı partnyerı Stiv Çen häm “Gmail”nı icat itkän Paul Buchheit kebek isemnär başqarğan êşlärgä qadär urın ala.

Bu barışta “Yelp” xezmätkäre Bob Goodson 2005 yılnıñ 18 may könne säxifädäge restoran räsemnärenä qarap keşelär fikerlären citkerä ala torğan öskä häm asqa qarağan baş barmaq urın aluçı ölge äzerläde. Läkin “Yelp” bu xezmätkär täqdim itkän simvol urınına Simmons dizaynlağan “faydalı”, “kölkele” h.b. töymälärne sayladı. Bu iske ölgeneñ tabıluı Goodsonnı Martin Reeves belän xezmättäşlek başqarıp, “oxşat” töymäseneñ niçek barlıqqa kilüen añlatuçı kitap yazarğa täşwik itte.

Reeves “Associated Press”ka birgän interv’yuda: “Oxşat töymäse ğadilekne añlata. Oxşattım, sinen kebek uylıym di ul. Sine oxşatam, min dä şundıy dip äytergä teli,” – dide. Reeves älege töymäne kemneñ icat itüenä cawap birä almawın da citkerde.

Öskä qarağan baş barmaq töymäse “Facebook” yärdämendä cäyelsä dä, şirkät bu töymäne icat itmäde. Xätta başta anı qullanırğa uylamadı. “Facebook” bu töymäne 2009 yılnıñ 9 fevralendä, älege sośial’ çeltär Garvard universitetındağı tulay toraqnıñ ber bülmäsendä qorılğannan 5 yıldan soñ qullana başladı.

Oxşatıp oxşatmawnı internetta citkerü öçen ğadi mexanizm tudıru tırışlığı “Yelp” häm “YouTube” kebek onlayn xezmätlärgä bäyle ide. Bu xezmätlärneñ uñışqa ireşüe dä säxifäne tağın da populyarlaştıraçaq video yazmalarğa bäyle bula.

Baş barmaq xäräkätlären 21nçe ğasırğa Oskar bülägen alğan “Gladiator” fil’mı alıp kilde. Öskä qarağan baş barmaqnıñ uñay xis-toyğılar uyatuın 1970nçe yıllarda populyar bulğan “Happy Days” serialınnan kürep bula.

Baş barmaq töymäse 2000 yıllar başında TiVOnıñ sanlı video yazdıruçıları öçen qullanıldı, şul uq çorda keşelär anı fotoräsemnären urtaqlaşqan “Hot or Not” isemle säxifädä qullandı.

Oxşatunı öskä kütärelgän baş barmaq belän kürsätügä quşılğan platformalar arasında “Digg”, blog platforması “Xanga”, “YouTube” häm “Vimeo” da bar ide.

Läkin bu töymäne global’ simvolğa “Facebook” äyländerde häm bu simvol yärdämendä iñ küp kerem täêmin itkän platforma buldı.

Platformanı qorğan Mark Śukerberg beldergänçä bu töymä yärdämendä keşelär sośial’ çeltärdä kübräk waqıt uzdıra başlağan, şulay uq başqalar qızıqsınğan närsälargä yünälä başlağannar. Reklama öçen kiräkle qaraşlar da cıyılğan.

Bu reklamalar uzğan yılnı “Meta Platforms”nıñ 165 milliard dollarlık keremeneñ zur öleşen täşkil itte.

Töymäneñ uñışı “Facebook”nı qalğan sanlı xezmätlärneñ dä baş barmaq işaräten integraśiyaläwenä röxsät birergä täşwik itte. Häm 2016 yılda 6 yaña xis-toyğı töymäse bulğan yaratu, ähämiyät birü, kölü, borçılu, açulanu häm şakkatu östälde. “Facebook” baş barmaq häm qalğan töymälärdän niçä cawap tuplawın açıqlamadı läkin Levçin kitapnı yazuçılarğa monıñ trillionnarça buluına ışanuın citkerde. Ul: “Keşelärneñ närsä oxşatuın belü – internettağı iñ qıymmätle närsälärdän berse,” – dide.

Oxşatu töymäse şulay uq xis-toyğı problemalarınıñ artuına da kiterde.

Räsemnäre oxşatılğan keşe bäxetle bula, töymägä äz basqan waqıtta isä käyefe töşä.

Reeves moña bolay dip cawap qaytara: “Ber texnologik yañarışnıñ faydalı täêsirlären çamalap bulmıy, naçar täêsirlären niçek aldan kürä alıyq?”

Şulay da Reeves oxşatu töymäseneñ keşe tabiğatenä yaqın buluın citkerä. Kompliment wazıyfasın ütäwen uylıy.