AQŞ xökümäte çärşämbe könne üzeneñ küpçelek êşçänlegen tuqtattı, çönki kisken firkaara qarşılıqlar Kongress häm Aq Yort arasında finanslaw kileşüenä ireşüne totqarladı. Bu ozaq häm awır qarşılıqka kiterergä mömkin, näticädä meñnärçä federal xezmät urınnarın yuğalta ala.
1981nçe yıldan birle 15nçe xökümät yabıluı bulğan bu waqıyğa näticäsendä agentlıqlar sentyabr ayı öçen möhim xezmät bazarı xisabın iğlan itüne tuqtatu, hawa säfärlären akrınaytu, fänni tikşerenülärne tuqtatu, AQŞ ğäskärilärenä xezmät xaqın tülämäw häm 750 meñ federal xezmätkärneñ êşennän çitlätelüe belän yanıy. Bu kön sayın 400 million dollarğa töşäçäk.
Tramp beldergänçä, federal xökümätne kisken üzgärtü kampaniyäse inde dekabrğa qadär 300 meñ xezmätkärne çitläşterüne maqsat itep quya. Ul Demokratlarğa kisätü yasap, bu yabılu "kire qaytarılmas" çaralarğa, şul isäptän, êş urınnarın häm programmalar sanın kimetügä yul aça ala, dide.
"Bez küp keşene êşennän çitläşteräçäkbez, häm alar Demokratlar bulaçaq," dip belderde Tramp Aq Yortta jurnalistlarğa. Ul "yabılulardan küp yaxşılıq kilep çıga ala" dip östäde häm bu waqıt aralığında "bez telämägän küp närsälärdän qotılaçaqbız, häm alar Demokratlarğa qarağan närsälär bulaçaq," dide.
Yabılu Senatnıñ noyabrnıñ 21nä qadär xökümät êşçänlegen däwam itärgä mömkinlek biräçäk waqıtlı finanslaw çarasın kire qağuınnan soñ başlandı. Demokratlar bu qanun proyektına qarşı çıqtı, çönki cömhüriyätçelär yıl axırında tämamlanırğa tieşle millionlağan amerikalılar öçen sälamätlek saqlaw östenleklären ozaytu täqdimen kertüdän baş tarttı.
Xökümät finanslawı mäsäläsendä süz agentlıqlar êşçänlege öçen 1.7 trillion dollar turında bara, bu xökümätneñ barlıq 7 trillion dollar byudjetınıñ yaqınça dürttän ber öleşen täşkil itä. Qalğan öleşe isä sälamätlek häm pensiyä programmalarına häm 37.5 trillion dollar külämendäge burıç öçen protsent tüläwlärgä kitä.
Bäysez analitiklar bu yabılunıñ uzğan yıllardağı byudjet belän bäyle yabılulardan da ozaqraq bula ala dip kisätä, çönki Tramp häm Aq Yort räsmiläre Demokratlarnı xökümät programmaların häm federal xezmät urınnarın qısqartu belän cäzalaw belän yanıy.
“Wall Street” f'yuçersları töşte, altın rekord däräcägä kütärelde, Aziyä bazarlarında aksiyälär üzgärde, çönki investorlar möhim mäğlümatlarnıñ iğlan itelüen kiçekterü häm êş urınnarınıñ yuğalu täêsire turında borçıldı. Dollar töp valyutalarğa qarşı ber atnalıq minimum däräcädä qaldı.
AQŞ tarixında iñ ozaq xökümät yabıluı 2018 yılnıñ dekabrennän 2019 yılnıñ ğıynwarına qadär 35 kön däwam itte, bu Trampnıñ berençe ilbaşı möddätendä çik saqlaw mäsäläsendä kileşmäw arqasında buldı.
Senatnıñ Demokrat liderı Çak Şumer Aq Yortta Tramp häm başqa kongress liderları belän oçraşudan soñ "Alar bezne qurqıtırğa tırışa. Läkin alar uñışqa ireşmäyäçäk," dip belderde.
Senattağı küpçelek liderı Djon Tyun "Bu qanun proyektı partiyäara qarşılıqlardan azat ide, häm Demokratlar moña êlegräk qarşı tügel ide. Läkin xäzer Tramp Aq Yortta bulğanğa kürä, alar qarşılıq kürsätä," dip äytte.
Demokratlar üz tarafdarlarınnan 2026 yılğı urta möddät saylawları aldınnan ciñü yawlaw öçen basım kiçerä. Sälamätlek saqlaw mäsäläse alarğa saylawçılar belän rezonans tudıruçı mäsälä tiräsendä berläşü mömkinlege birä.
Çikläwçän säyäsi klimat häm firkalärneñ êkstremal qanatlarınıñ köçäyüe xökümätne qabat açu öçen kileşügä ireşüne awırayta ala, dip belderä Çikago Universitetı professorı Robert Pêyp.
