Nemesça atnalıq gazet “ZEIT” xäbär itkänçä, Ğazzädä Izrail tarafınnan başqarılğan genotsid näticäsendä üterelgän fälästinlelärneñ sanı aldan uylanğannan kübräk bulırğa mömkin.
Germaniyäneñ port şähäre Rostokta urnaşqan “Max Planck” Demografik Tikşerenülär Institutınıñ tikşerenü törkeme xisaplarına kürä, ike yıldan artıq däwam itkän genotsid suğışında, kim digändä, 100 meñ keşe üterelgän.
"Bez ülüçelärneñ töğäl sannarın berqayçan da belä almayçaqbız. Bez barı çınlıqtağı külämne mömkin qädär real bäyälärgä tırışabız," dip äytte proyektnıñ xezmättäş başlığı İrena Çen.
Tikşerenüçelärneñ xisaplarına qarağanda, genotsidnıñ berençe ike yılı êçendä 99 meñ 997dän 125 meñ 915kä qadär keşe ülgän yäki üterelgän. Urtasa isäpläw buyınça 112 meñ 069 keşe.
“Max Planck” fänni törkeme törle çığanaqlardan mäğlümat tuplap, statistik proektsiya yasadı. Ğazzä sälamätlek saqlaw ministrlığı mäğlümatınnan tış, alar möstäqıyl yortlarnı soraştıru häm sotsial media xisapları aşa kilgän ülü turındağı xäbärlärne dä kertkän.
Xäzergä qadär ülem sannarın citkerüçe räsmi çığanaq beräw genä ide - Ğazzädäge sälamätlek saqlaw ministrlığı. Ul genotsid suğışınıñ berençe ike yılında 67 meñ 173 ülem xisapladı.
“ZEIT” äytüençä, statistik manipulyatsiyä yasaluına däliĺ yuq.
Manipulyatsiyä yuq
Kiresençä, törle tikşerenü törkemnäre monnan alda da sälamätlek saqlaw ministrlığınıñ sannarnı yış qına konservativ räweştä xisaplawın açıqlağan. Xäzer räsmi sannardan kübräk keşelärneñ ülüe bilgele.
Ministrlıq barı tik raslanğan ülem oçraqların gına isäpkä ala, mäsälän, xastaxanädän alınğan dokumentlaştırılğan oçraqlar. Genotsid waqıtında küp xastaxanälär ğadäti êşçänlegen tuqtatırğa mäcbür bulğannan, ministrlıq yaqınnarınıñ xäbärlären dä terki başlıy, soñınnan mäğlümatnı tikşerälär. Misal öçen, şartlatılğan binalarnıñ cimerekläre astında kalğan qorbannarnıñ kübese isäpkä kermi.
“Max Planck” törkeme üz tikşerenüen monnan aldağı näticälärgä tayanıp, ir-atlar häm xatın-qızlar, şulay uq, törle yäş törkemnären ayırıp analizladı.
Bu yul barlıq sannarnı döresräk bilgeläwgä genä tügel, ä kemnärneñ ülüen dä ayırıp kürsätergä mömkinlek birä. Ülem yazularınıñ töğällege cenes häm yäşkä qarap üzgärä; xatın-qızlar ir-atlarğa qarağanda azraq sanala. Räsmi statistika küp oçraqlarda 60 yäştän ölkän keşelärneñ ülemnären qaramıy.
Tikşerenüçelärneñ xisaplarına kürä, suğışta ülülärneñ yaqınça 27%ı 15 yäşkä qadärge balalar häm yaqınça 24%ı — xatın-qızlar.
Kötelgän ğomer ozınlığı kimede
Tikşerenüçelär genotsid suğışınıñ Ğazzädä urtaça ğomer ozınlığın da üzgärtüen xisapladı.
Suğıştan alda ğomer ozınlığı xatın-qızlar öçen-77 yäş, ir-atlar öçen 74 yäş ide. Demografiyä belgeçlärenä kürä, 2024nçe yılda bu kürsätkeç xatın-qızlar öçen - 46 yäş, ir-atlar öçen 36 yäş bulırğa mömkin.
Bu, ägär İsrail höcümnäre soňğı yıllarda bulğança däwam itsä, fälästinlelärneñ urtaça yäşe şul däräcägä genä citäçäk digänne kürsätä.
Bu sannar Ğazzädäge tınıç xalıqnıñ tormışı nindi qurqınıç xälgä kilüen açıp birä.
Ülemnärdän tış, Izrail çolğanıştağı töbäkne xaräbägä äwerelderde häm barlıq xalıqnı yäşägän cirennän küçerde.
