Könyaq- könçığış Aziya illäre berlege ASEAN häm Qıtay üzara irekle säwdä kileşüen yañartu turında kileşü imzaladı. Bu kileşü sanlı texnologiyalar, yäşel iqtisad häm başqa yaña tarmaqlar belän bäyle büleklärne dä üz êçenä alır dip kötelä.
11 äğzadan torğan ASEAN Qıtaynıñ iñ zur säwdä partnerı bulıp tora. ASEAN statistikasına kürä, uzğan yıl ikeyaqlı säwdä küläme 771 milliard dollarğa citkän.
Qıtay ASEAN belän mönäsäbätlären nığıtırğa tırışa, çönki bu töbäkneñ urtaq êçke tuplam produktı 3.8 trillion dollar täşkil itä. Bu, AQŞ ilbaşı Donald Tramp administratsiyäse tarafınnan dönyanıñ törle illärenä kertelgän yuğarı import salımnarına qarşı toru öçen möhim adım.
Pekin üz iqtisadın tağın da açıq itep kürsätergä tırışa, läkin başqa zur däwlätlär anıñ siräk qazılma baylıqlar häm başqa möhim minerallarğa êksport çikläwlären arttıruın tänqıytli.
ASEAN belän irekle säwdä kileşüeneñ "3.0" dip atalğan yaña versiyäse Malayziädä ASEAN liderları sammitında imzalandı. Bu sammitta Tramp ta qatnaştı, ul Aziyä buyınça säfären Malayziyädän başlap cibärde.
Potentsial yaqlawçı
ASEAN-Qıtay kileşüen yañartu öçen söyläşülär 2022 yılnıñ noyabrendä başlanıp, bıyıl may ayında tämamlandı. Bu Trampnıñ tarif arttıruları başlanıp kitkännän soñ buldı. Alarnıñ berençe irekle säwdä kileşüe 2010 yılda üzc köçenä kergän ide.
Qıtay monnan alda bu kileşüneñ Qıtay häm ASEAN arasında awıl xucalığı, sanlı iqtisad häm farmatsevtika kebek tarmaqlarda bazarğa kerü mömkinleklären yaxşırtırğa yärdäm itäçägen äytkän ide.
Qıtay häm ASEAN dönyanıñ iñ zur säwdä berlege bulğan Töbäk komplekslı iqtisadi xezmättäşlek (RCEP) äğzaları. Bu berläşmä dönyaküläm xalıqnıñ öçtän beren häm global êçke tulayım produktnıñ 30 protsentın üz êçenä ala.
Malayziyä düşämbe könne Kuala-Lumpurda RCEP sammitın uzdırdı, bu soñgı biş yılda berençe tapqır ütkärelä torğan cıyılış ide.
Bu berlek qayber analitiklar tarafınnan AQŞ tarafınnan kertelgän tariflarga qarşı potentsial yaqlawçı dip sanala. Läkin anıñ şartları äğzalarnıñ törle mänfäğätläre arqasında başqa regional säwdä kileşülärennän zäğifräk dip bäyälänä.
