Roxinya möselmannarı BMOdan yärdäm sorıy
Myanma xatın-qızlar tınıçlıq çeltäre citäkçese dähşät śiklın tuqtatırğa çaqırdı.
Roxinya möselmannarı, Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ (BMO) yuğarı däräcäle cıyılışında, xalıqara cämäğätçelekneñ Myanmadağı küpläp üterülärne tuqtatuın häm êzärleklängän bu törkemgä normal tormış alıp barırğa yärdäm itüen sorap möräcäğät itte.
“Bu Myanma öçen tarixiy waqıyğa, läkin bu bik soñğa qaldı,” – dip belderde Roxinya xatın-qızlar tınıçlıq çeltäre citäkçese häm nigez saluçısı Wai Wai Nu Ul BMO Ğomum şurası cıyılışı zalında 193 äğza däwlät ministrları häm ilçeläre aldında çığış yasadı.
“Roxinya häm başqa azçılıqlar Myanmada distälärçä yıllar buyı yäşägän cirlärennän küçerelü, êzärlekläw häm köç qullanuğa duçar buldı, läkin alarnıñ genotsid qorbannarı buluı turındağı bäyälämälärgä qaramastan, bernindi çara kürelmäde. Bu räxşmsez sikl bügen tuqtalırğa tieş” - dide aktivist
Buddistlar küpçelek bulğan Myanmada Roxinya möselmannarın, alarnıñ ğailäläre bu ildä ğasırlar buyı yäşäsä dä, “Bangladeştan kilgän bengallar” dip sanıy. 1982 yıldan birle alarnıñ barısı da diyärlek watandaşlıq xoquqınnan mäxrüm itelgän.
2017 yılnıñ avgustında Roxinya suğışçı törkeme Myanma iminlek köçlärenä höcüm itkännän soñ, xärbilär tarafınnan räximsez kampaniyä başlatıldı. Bu waqıyğalar näticäsendä kimendä 740 meñ roxinyalı Bangladeşqa qaçtı. Xärbilärgä massaküläm köçläw, üterü häm awıllarnı yandıruda ğayepläw belderelde, häm xalıqara cämäğätçelek, şul isäptän BMO, monı êtnik çistartu häm genotsid dip bäyäläde.
2021 yılnıñ fevralendä xärbilär Aun San Su Çji citäkçelegendäge saylanğan xökümätne bärep töşergännän soñ Myanma dähşätkä çumdı. Bu waqıyğa ildä demokratiyä yaqlı partizan törkemnär häm êtnik azçılıq qorallı köçläre arasında qanlı bäreleşlärgä kiterde. Bu Raxayn ştatına da qağıla, anda meñlägän roxinya lagerlarda yäşärgä mäcbür.
2022 yılda AQŞ Myanma xärbiläreneñ roxinyalılarga qarşı cinayätlär häm genotsid qıluın tanıdı.
BMO qaçaqlar êşläre citäkçese Filippo Grandi, küptän tügel Myanmanıñ Raxayn ştatında xärbilär belän Arakan armiyäse arasında yañadan bäreleşlär başlanğannan soñ, Bangladeşqa östämä 150 meñ roxinyanıñ qaçıp kilüen belderde. Xäzer Bangladeş yaqınça 1.2 million roxinya qaçağın sıyındıra.
Arakan armiyäse, Raxayn azçılığına qarawçı yaxşı qorallanğan xärbi törkem, xäzer Raxayn ştatınıñ zur öleşen kontrol itä, dip äytte Grandi. Läkin Roxinyalılarnıñ xäle yaxşırmadı: alar diskriminatsiyägä, awıllarınıñ yandırıluına, êş xoquqlarınnan mäxrüm itügä, irken xäräkät it8 almaw, mäğarif häm sälamätlek saqlaw çaralarınnan çitlätelügä duçar.
“Alar köçläp êşlätü häm köçläp xärbi xezmätkä aluğa duçar bulalar,” – dip äytte Grandi. “Alarnıñ tormışı här kön rasizm häm qurqu belän ütä.”
BMOnıñ Myanma buyınça maxsus ilçese Juli Bişop, säyäsi krizisnıñ xäl itelüenä bernindi bilgelär yuq, dip belderde. Saylawlar 2023 yılnıñ dekabr axırında başlanırğa tieş, läkin BMO keşe xoquqları citäkçese Volker Türk, bu saylawlar xalıqnıñ telägen çağıldırmayaçaq häm ozın waqıtlı tınıçlıq öçen nigez birmäyäçäk, dip belderde.
Saylawlar xärbilär kontrolendä uzaçaq, roxinyalılar watandaşlıq xoquqınnan mäxrüm bulğanğa kürä tawış birä almayaçaq, häm êtnik Raxayn partiyäläre saylawlarda qatnaşudan çitläteläçäk.
Arakan yäşlär tınıçlıq çeltärenä nigez saluçısı Rofik Xuson, cıyılışta çığış yasap, roxinyalılarnıñ “iñ zur teläge” üzläreneñ ata-babaları cirendä, Myanmada, tınıçlıq häm iminlek şartlarında yäşäw buluın äytte.
“Läkin soñğı distä yıllar kürsätte ki, bu xalıqara yärdämsiz, xalıqara basım bulmıyça mömkin tügel,” – dip belderde ul. Raxayn ştatınıñ tönyağında, Bangladeş çige buyında, BMO qaramağında iminlek zonası buldırırğa çaqırdı.
Ğomum şuranıñ räise Annalena Bêrbok, cıyılışnı tämamlap: “Bügen bu başlaw noqtası ğına, bez tağın da kübräk êşlärgä tieş,” – dip belderde. Ul ğamälgä aşaçaq däwamlı çaralar wäğdä itte.